Inhoud
Dyskinesieën zijn abnormale, onvrijwillige spierbewegingen die mild of ernstig kunnen zijn en zelfs pijnlijk van aard kunnen zijn. Bewegingsstoornissen die worden gekenmerkt als dyskinesieën, kunnen worden veroorzaakt door bepaalde medicijnen, door veranderingen in de chemie van de hersenen of door hersenletsel of schade. Lees meer over de verschillende soorten dyskinesieën, symptomen, risico's en behandelingsopties. Leer ook over aandoeningen die lijken op dyskinesieën en enkele methoden om het leven na de diagnose te beheren.Dyskinesie definiëren
Dyskinesie wordt gekenmerkt door onvrijwillige of ongecontroleerde spierbewegingen met een abnormaal karakter en kunnen het moeilijk maken om normale bewegingen te coördineren.
Er zijn verschillende vormen van dyskinesie die verband houden met verschillende symptomen en oorzaken.
Dyskinesie wordt meestal veroorzaakt door medicijnen, zoals langdurig gebruik van levodopa bij de ziekte van Parkinson en het gebruik van antipsychotica. Dyskinesie veroorzaakt door hersenletsel, zoals een vasculaire gebeurtenis (beroerte) of andere hersenschade, komt minder vaak voor. Bewegingssymptomen beginnen meestal als lichte trillingen, tics of trillingen. Ze kunnen in slechts één lichaamsdeel voorkomen, zoals iemands hoofd of been, of bewegingen kunnen het hele lichaam beïnvloeden. Deze symptomen kunnen variëren van mild tot ernstig en sommige kunnen pijnlijk zijn.
Er zijn verschillende soorten dyskinesieën die tot verschillende symptomen en behandelingen leiden. Veel voorkomende soorten dyskinesieën zijn onder meer:
- Athetosis: Een vorm van dyskinesie die gepaard gaat met hersenschade, voornamelijk hersenverlamming. De bewegingen bij athetose zijn langzaam en kronkelend
- Chorea: Een vorm van dyskinesie die vaak wordt gezien bij de ziekte van Huntington, structurele schade aan de hersenen en wordt veroorzaakt door medicijnen. Chorea verwijst naar snelle bewegingen van de ledematen en kan op dansen lijken.
- Levodopa-geïnduceerde of Parkinson-dyskinesie: Een vorm van dyskinesie die kan optreden als gevolg van langdurig gebruik van levodopa, een medicijn dat wordt gebruikt om de ziekte van Parkinson te behandelen.
- Tardieve of vertraagde dyskinesie: Een vorm van dyskinesie die verband houdt met het gebruik van antipsychotica, vaak gebruikt om schizofrenie te behandelen.
- Myoclonus dyskinesieën: Een vorm van dyskinesie die wordt gezien bij progressieve myoclonische encefalopathie. Bewegingen zijn ernstig en zeer invaliderend.
Vaak worden gerelateerde aandoeningen zoals dystonie, stereotypie en tics opgenomen als dyskinesieën. Het karakteriseren van sommige van deze andere bewegingsstoornissen als dyskinesieën blijft echter een onderwerp van discussie onder medische professionals.
Symptomen
Symptomen kunnen van persoon tot persoon verschillen en kunnen er anders uitzien, afhankelijk van het type dyskinesie dat wordt vastgesteld. Ze kunnen beginnen als fijne bewegingen, tremoren genaamd, of zelfs als tics, en zich dan ontwikkelen tot de algemene symptomen die kenmerkend zijn voor dyskinesie, zoals:
- Lichaam zwaait
- Friemelen
- Knikken
- Rusteloosheid
- Spiertrekkingen
- Kronkelend
Opvallend is dat rusteloosheid en spiertrekkingen minder vaak voorkomen bij levodopa-geïnduceerde dyskinesie.
Symptomen kunnen in de loop van de tijd geleidelijk verergeren of zich plotseling ontwikkelen en verergeren na ernstig hersenletsel.
Patiënten met tardieve dyskinesie hebben symptomen die worden gekenmerkt door abnormale bewegingen van de kaak, lippen en tong. Snel knipperen en zwaaien van de armen en handen, en in ernstige gevallen kunnen ook symptomen van heup- of middelzwaaien en ademhalingsmoeilijkheden optreden.
Bij myoclonus dyskinesieën worden bewegingen gekenmerkt door plotselinge en zich herhalende spierspasmen en schokken. Deze bewegingen kunnen zo ernstig zijn dat ze pijnlijk en slopend worden.
Chorea-bewegingen kunnen continu zijn, een paar seconden duren of gepaard gaan met plotseling, schokkerig gedrag. Deze bewegingen hebben meestal invloed op de ledematen, het gezicht en het hoofd.
In gevallen van athetose kunnen bewegingen langzaam draaien, buigen of kronkelen zijn en de vingers, handen en tenen beïnvloeden. Athetosis kan de armen, benen, nek en tong aantasten van iemand bij wie de aandoening is vastgesteld.
Oorzaken
Dyskinesieën zijn vaak gerelateerd aan medicijnen, ondergeschikt aan andere diagnoses of door structurele veranderingen in de hersenen. Er zijn momenten dat dyskinesieën kunnen optreden zonder specifieke oorzaak of bekende risicofactor.
Medicijnen
De meest voorkomende oorzaak van dyskinesie is het langdurig gebruik van levodopa, waardoor levodopa-geïnduceerde dyskinesie ontstaat. Levodopa is de voorkeursmethode voor de behandeling van de ziekte van Parkinson. Ongeveer 50% van de mensen met de ziekte van Parkinson die levodopa gebruiken, zullen echter binnen vier tot vijf jaar dyskinesie ontwikkelen.
Terwijl wetenschappers nog steeds proberen te begrijpen waarom dyskinesie ontstaat, is het bij levodopa-geïnduceerde dyskinesie mogelijk dat de chemische stof in de hersenen die helpt bij celcommunicatie, dopamine, een rol speelt bij de ontwikkeling van de bewegingsstoornis.
Mensen met de ziekte van Parkinson ervaren een verlies in de hersencellen die dopamine aanmaken, waardoor het dopaminegehalte in de hersenen afneemt. Levodopa herstelt deze dopaminegehalten tijdelijk. Omdat de medicatie echter snel wordt gemetaboliseerd en meerdere keren per dag moet worden ingenomen, blijven de dopaminegehaltes instabiel en stijgen en dalen. De fluctuatie van dopamine en het voortdurende verlies van dopamine-producerende hersencellen maakt het moeilijk om normale niveaus te handhaven, wat mogelijk bijdraagt aan dyskinesie. Mensen die jonger zijn op het moment dat de ziekte van Parkinson wordt gediagnosticeerd, of mensen die een hoge dosis levodopa krijgen voorgeschreven, lopen mogelijk een groter risico om dyskinesie te ontwikkelen.
Evenzo wordt tardieve dyskinesie veroorzaakt door het langdurig gebruik van neuroleptica die neurologische, gastro-intestinale en psychische stoornissen zoals schizofrenie of bipolaire stoornis behandelen. Deze medicijnen zijn dopamine-receptorblokkers en ze hebben invloed op het vermogen van cellen om te communiceren. Geslacht, leeftijd, genetica en psychische en medische aandoeningen, zoals diabetes, kunnen belangrijke risicofactoren zijn voor de ontwikkeling van tardieve dyskinesie. Tardieve dyskinesie treedt bijvoorbeeld eerder op bij vrouwen dan bij mannen.
Chorea kan ook worden veroorzaakt door het gebruik van bepaalde medicijnen, zoals antipsychotica, anti-epileptica en andere medicijnen die worden gebruikt om de ziekte van Parkinson te behandelen. Deze specifieke dyskinesie kan zich ook ontwikkelen door een verscheidenheid aan ziekten, aandoeningen en tekorten, van de ziekte van Lyme tot de ziekte van Huntington tot hormoonvervangende therapie.
Over het algemeen worden veranderingen in de niveaus van specifieke hersenchemicaliën, zoals dopamine, serotonine en glutamaat, geassocieerd met de ontwikkeling van dyskinesie.
Hersenletsel en schade
Het veranderen van de chemie door schade of letsel aan de hersenweefsels is een andere veel voorkomende oorzaak van dyskinesie. Mensen kunnen athetose ontwikkelen als gevolg van een verminderde bloedtoevoer of zuurstof in de hersenen. Ballisme, een vorm van chorea die wordt gekenmerkt door een wild en soms gewelddadig slingeren van de armen en benen, kan zich ontwikkelen na cerebrovasculaire gebeurtenissen, zoals na een beroerte of verstikking.
Over het algemeen kan dyskinesie ontstaan als er een verwonding is aan de basale ganglia, een gebied van de hersenen dat verantwoordelijk is voor het beheersen van vrijwillige bewegingen en aangeleerde gewoonten.
Diagnose
De verschillende abnormale bewegingen die kenmerkend zijn voor de verschillende soorten dyskinesie, vereisen over het algemeen de zorgvuldige observatie en het klinische oordeel van een neuroloog of specialist in bewegingsstoornissen. Het is belangrijk om het type bewegingen en de aangetaste delen van het lichaam te noteren bij het bepalen van de juiste diagnose. Om de impact van de aandoening te beoordelen, kan het gebruik van een abnormale onvrijwillige bewegingsschaal nodig zijn.
Specifiek voor door levodopa geïnduceerde dyskinesie, kan de beheersing van symptomen die verband houden met de ziekte van Parkinson (zoals tremor en stijfheid) worden afgewogen tegen de geleidelijke ontwikkeling van dyskinesie. Sommige getroffen mensen melden dat ze liever de symptomen van dyskinesie behandelen dan die van de ziekte van Parkinson.
Dystonieën, stereotypieën en tics zijn aanvullende motorische stoornissen die verband houden met dyskinesieën. Dystonie kan ervoor zorgen dat spieren zich spannen en abnormale aanhoudende of herhaalde spierspasmen of abnormale vaste houdingen vormen. Bij stereotypieën en tics kunnen de mensen die deze motorische stoornissen ervaren, enige controle over de bewegingen hebben, zelfs het vermogen om ze te verminderen.
Behandeling
De behandeling kan variëren afhankelijk van het type dyskinesie dat wordt gediagnosticeerd en het individu en kan bestaan uit:
Medicatie veranderingen
Voor levodopa-geïnduceerde dyskinesie kan het beheersen van de dosis en het tijdstip van inname van levodopa de dopaminegehalte in evenwicht brengen en de symptomen verminderen.Verschillende vormen van de medicatie, zoals Rytary met verlengde afgifte of de gel-infusie Duopa, kunnen ook nuttig zijn. Een vorm van amantadine met verlengde afgifte, Gocovri genaamd, kan ook helpen bij het beheersen van de glutamaatspiegels in de hersenen en het verminderen van de symptomen.
Mensen met tardieve dyskinesie kunnen Ingrezza of Austedo worden voorgeschreven, beide neuroleptica die door de FDA zijn goedgekeurd als behandeling in 2017.
Diepe hersenstimulatie
Om de symptomen onder controle te houden, is diepe hersenstimulatie (DBS) een chirurgische ingreep die een andere behandelingsoptie is, maar niet voor iedereen geschikt. Minimumvereisten zijn onder meer een diagnose van Parkinson gedurende ten minste vier jaar, terugkerende episodes van dyskinesie en aanhoudende respons op en baat hebben bij het gebruik van levodopa in de meeste gevallen.
De chirurgische DBS-procedure omvat de plaatsing van elektroden door een neurochirurg in gebieden van de hersenen die beweging en houding regelen, meestal de subthalamische kern (STN) en globus pallidus interna (GPI). Een draad gaat van de elektroden naar een pacemaker-achtig apparaat dat in de borstwand is geïmplanteerd. Na implantatie stelt de arts parameters in die de hoeveelheid afgegeven elektrische stimulatie bepalen.
DBS is door de FDA goedgekeurd als een vorm van behandeling voor patiënten met de ziekte van Parkinson, dystonie en essentiële tremor.
Andere therapieën
Voor dyskinesieën die het gezicht, de nek en de ledematen beïnvloeden, proberen sommige patiënten injecties met botox of botulinumtoxine om beweging te verminderen.
Er zijn verschillende aanvullende therapieën die momenteel klinische proeven ondergaan voor de behandeling van dyskinesieën. Mogelijke behandelingen voor tardieve dyskinesie zijn onder meer melatonine en oestrogeen, die dopamine-gecontroleerd gedrag moduleren en beschermen tegen celbeschadiging door langdurig gebruik van antipsychotische medicatie.
Voor de behandeling van door levodopa geïnduceerde dyskinesie worden geneesmiddelen bestudeerd die zich op verschillende hersenchemicaliën richten. Bovendien worden onderhuidse levodopapompen ook bestudeerd om te testen of ze effectief consistente dopamine-niveaus kunnen handhaven.
Ten slotte onderzoeken onderzoekers manieren om diepe hersenstimulatie het beste te optimaliseren en testen ze een techniek genaamd gerichte echografie, een niet-invasieve, onomkeerbare procedure om dyskinesie te behandelen.
Omgaan
Omgaan met dyskinesieën kan stressvol zijn en invloed hebben op dagelijkse activiteiten en sociale interacties. Oefening, zoals wandelen of zwemmen, kan worden aanbevolen. Omgaan met stress kan ook cruciaal zijn om de symptomen onder controle te houden, omdat stress de ongecontroleerde bewegingen vaak verergert.
Verdere informatie en bronnen kunnen worden ingewonnen bij gespecialiseerde organisaties, zoals de Michael J. Fox Foundation for Parkinson’s Research of het Genetic and Rare Disease Information Center. Steungroepen kunnen ook nuttig zijn om het leven met dyskinesie te beheren.
Een woord van Verywell
Dyskinesieën kunnen in verschillende vormen voorkomen en kunnen aanzienlijke gevolgen hebben voor uw leven. Neem contact op met uw arts als u denkt dat u symptomen ontwikkelt van ongecontroleerde bewegingen die verband kunnen houden met dyskinesie. Houd er rekening mee dat hoewel er verschillende behandelingsopties beschikbaar zijn, het belangrijk is om met uw arts samen te werken om te bepalen wat de beste cursus kan zijn voor uw conditiebeheer en behandeling op de lange termijn.