Inhoud
Het rustelozebenensyndroom (RLS) is een aandoening waarvan wordt aangenomen dat deze wordt veroorzaakt door een slechte communicatie tussen het centrale zenuwstelsel en het perifere zenuwstelsel, die vaak de ledematen treft. De exacte oorzaak is nog niet vastgesteld, maar verschillende genen, medicijnen en andere medische aandoeningen zijn in verband gebracht met het rustelozebenensyndroom.Genetische RLS, gewoonlijk primaire RLS genoemd, is de meest voorkomende oorzaak van RLS. Symptomen van primaire RLS kunnen op elk moment in het leven beginnen, maar kunnen verergeren door bepaalde soorten medicijnen te nemen, waaronder antidepressiva, antipsychotica en antihistaminica.
RLS zonder genetische basis kan ook worden geïnduceerd door deze geneesmiddelen of kan worden veroorzaakt door een voedingstekort, meestal ijzertekort. Bovendien kan een tekort aan vitamine B12 of foliumzuur symptomen veroorzaken als gevolg van het onvermogen om voldoende rode bloedcellen te produceren.
Significante fysiologische veranderingen kunnen ook RLS (of RLS-achtige symptomen) veroorzaken bij mensen zonder een bekende genetische factor. Deze veranderingen kunnen zwangerschap, neurologische aandoeningen zoals de ziekte van Parkinson en multiple sclerose omvatten, en andere aandoeningen die het zenuwstelsel, de nieren en de benen aantasten.
Seks is een extra risicofactor bij RLS. Vrouwen ervaren RLS vaker dan mannen.
Algemene oorzaken
Aangenomen wordt dat de onderliggende verklaring waarom het rustelozebenensyndroom (RLS) optreedt, te wijten is aan een verstoring van de communicatiesignalen in het zenuwstelsel. Dit gebeurt meestal door de ontregeling van ijzer, wat belangrijk is voor de toegang van cellen tot zuurstof.
Hemoglobine vervoert zuurstof in rode bloedcellen en ijzer is nodig om zuurstofmoleculen te binden. Bovendien zijn verstoring van de dopamine- en opiaatroutes waarschijnlijk ook verantwoordelijk voor sommige gevallen van RLS.
Om de oorzaken van RLS beter te begrijpen, is het handig om ze op te splitsen in primaire en secundaire oorzaken:
Primair
De meest voorkomende oorzaak van het rustelozebenensyndroom (RLS) is familiaire RLS, ook wel bekend als primaire RLS. Primaire RLS is erfelijk en bijna tweederde van de mensen met RLS heeft een direct familielid dat ook symptomen heeft. Dit kan een ouder, broer of zus of kind zijn die op dezelfde manier wordt getroffen.
De verschillende genen waarvan wordt aangenomen dat ze verantwoordelijk zijn voor de aandoening, veroorzaken waarschijnlijk RLS via een paar verschillende mechanismen die verband houden met ijzerregulatie en de functie van dopamine in de hersenen. In het gedeelte "Genetica" hieronder worden de genetische bijdragen van primaire RLS meer in detail uitgelegd.
Ondergeschikt
Secundaire RLS ontstaat door een niet-genetische oorzaak en is vaak gerelateerd aan een andere medische aandoening.
De meest voorkomende oorzaken van secundaire RLS zijn:
- Ijzertekort
- Zwangerschap (met name in het derde trimester)
- Nierziekte in het eindstadium
IJzertekort of zwangerschap
RLS veroorzaakt door ijzertekort of zwangerschap is in verband gebracht met ontoereikende ijzervoorraden, gemeten aan de hand van het serum-ferritine-niveau. Als het ferritinegehalte lager is dan 70, kan de toestand worden verbeterd door ijzer te vervangen.
IJzersupplementen kunnen samen met vitamine C worden ingenomen om de opname te verbeteren. Als alternatief kunnen dieetveranderingen, waaronder het eten van meer rood vlees of donkere bladgroenten (zoals spinazie), nuttig zijn.
Nierziekte in het eindstadium
Nierziekte in het eindstadium, ook bekend als chronische nierziekte, verhoogt het risico op het ontwikkelen van het rustelozebenensyndroom. Dit geldt vooral als iemand afhankelijk is van dialyse. Het is onduidelijk wat precies bijdraagt aan het risico, maar het kan verband houden met bloedarmoede of ijzertekort.
Neurologische ziekte
Naast deze bijdragers is het bekend dat sommige neurologische aandoeningen secundaire RLS- of RLS-achtige symptomen kunnen veroorzaken. De ziekte van Parkinson verstoort direct de dopaminerge route, terwijl multiple sclerose de connectiviteit van neuronen vermindert door beschadiging van de myeline-omhulsels die de zenuwen isoleren en de geleiding versnellen.
Omdat de ziekte van Parkinson en multiple sclerose beide het zenuwstelsel aantasten door de hersencommunicatie te verstoren die belangrijk is voor de beweging van ledematen, kunnen ze de symptomen veroorzaken die verband houden met RLS.
Helaas kunnen medicijnen die worden gebruikt om deze twee ziekten te behandelen, ook het risico op RLS verhogen. Opgemerkt moet worden dat sommige aandoeningen die het ruggenmerg of de perifere zenuwen aantasten, ook RLS kunnen veroorzaken.
Suikerziekte
Diabetes en RLS zijn sterk gecorreleerd. In verschillende onderzoeken ervaren mensen met diabetes twee tot drie keer vaker RLS dan de algemene bevolking. Bij mensen met diabetes zijn complicaties door diabetes, zoals schade aan de perifere zenuwen die zich uitstrekken tot in de ledematen, een veelvoorkomende oorzaak van secundaire RLS.
Andere condities
Schade aan bloedvaten van de benen kan ook leiden tot secundaire RLS. Meestal zijn spataderen alleen hinderlijk vanwege het cosmetische uiterlijk, maar (in het geval van ongemakkelijke spataderen) kunnen de pijn en het ongemak samenvallen met de symptomen van RLS.
Reumatische aandoeningen, waaronder reumatoïde artritis, het syndroom van Sjögren en fibromyalgie, worden in verband gebracht met de ontwikkeling van secundaire RLS.
Interessant is dat verstoring van de slaap de RLS-symptomen verder kan verergeren. Dit kan gebeuren in de context van slaapgebrek of als gevolg van onderliggende slaapstoornissen die de slaapkwaliteit beïnvloeden, zoals onbehandelde slaapapneu.
Genetica
De rol van de verschillende genen die mogelijk zijn gekoppeld aan primaire RLS is niet volledig duidelijk. De exacte mechanismen zijn niet bekend, en dit wordt waarschijnlijk gecompliceerd door de verschillende bijdragen aan de aandoening.
Er zijn verschillende RLS-veroorzakende genmutaties die de ijzeropslag lijken te beïnvloeden. Het gen BTBD9 blijkt bijvoorbeeld belangrijk te zijn voor ijzeropslag door het hele lichaam. De aanwezigheid van een gemuteerd BTBD9-gen veroorzaakt ongewoon lage serum-ferritinespiegels, wat wijst op ijzertekort en mogelijk bijdraagt aan bloedarmoede.
Veel gevallen van genetisch gekoppelde RLS hebben echter minder te maken met ijzeropslag en meer met de regulering ervan. MEIS1 is gekoppeld aan de regulatie van ijzer in de hersenen Mensen met een defecte MEIS1-variant kunnen normale ijzergehaltes in hun bloed hebben, maar toch een verminderde ijzerbeschikbaarheid in delen van hun hersenen.
Andere genen geïdentificeerd met een verhoogd RLS-risico zijn onder meer:
- PTPRD
- SKOR1
- MAP2K5
- TOX3
- rs6747972
Verwacht wordt dat in toekomstig onderzoek meer relevante genen zullen worden geïdentificeerd.
Overervingspatroon
Overerving van primaire RLS is vaak autosomaal dominant, dus het kind van een ouder met primaire RLS kan het gen ontvangen en, indien aanwezig, waarschijnlijk op een bepaald moment in zijn leven symptomen vertonen.
Familiaire RLS vertoont ook vaak een patroon dat 'genetische anticipatie' wordt genoemd. Dit komt doordat delen van het mutante gen verder kunnen worden gedupliceerd en doorgegeven, waardoor het effect van de verandering in volgende generaties wordt versterkt. Als gevolg hiervan kan elke volgende generatie met het veranderde RLS-gen hun eerste RLS-symptomen op jongere leeftijd ervaren.
De symptomen van primaire RLS worden over het algemeen voor het eerst ervaren vanaf de vroege volwassenheid tot de vroege jaren 40, maar kunnen ook optreden tijdens de kindertijd, vooral in de context van genetische anticipatie. Medicijnen, waaronder enkele die worden gebruikt om RLS te behandelen, kunnen ook de RLS-symptomen opvlammen of versterken.
Risicofactoren voor levensstijl
Er zijn een aantal belangrijke risicofactoren voor de levensstijl die de symptomen van het rustelozebenensyndroom kunnen verergeren. Veranderingen in gedrag, inclusief activiteitsniveaus en middelen- en medicatiegebruik, kunnen de aandoening verlichten. Een afnemende lichamelijke gezondheid kan ook een negatief effect hebben op RLS.
Inactiviteit (zoals tijdens het reizen) kan de symptomen van het rustelozebenensyndroom verergeren, evenals overmatig cafeïnegebruik en roken. Oefening of rekken kan nuttig zijn om verlichting te bieden.
Het kan nodig zijn om de inname van koffie, thee, chocolade, frisdrank of energiedrankjes te verminderen. Om talloze redenen wordt geadviseerd om te stoppen met roken.
Medicijnen
Helaas kunnen veel medicijnen (inclusief geneesmiddelen op recept en zelfzorggeneesmiddelen) de RLS-symptomen verergeren. Het kan belangrijk zijn om de medicijnen die worden ingenomen door een apotheker of voorschrijvende arts te bekijken om er zeker van te zijn dat ze geen rol spelen.
Antidepressiva kunnen de dopaminerge route in de hersenen beïnvloeden op een manier die RLS kan veroorzaken. De volgende antidepressiva verhogen het risico op RLS:
- Escitalopram
- Mirtazapine
- Fluoxetine
- Sertraline
Bovendien kunnen sommige antipsychotische medicijnen die worden gebruikt om psychiatrische aandoeningen te behandelen door de effecten van dopamine te verminderen, bijdragen aan de symptomen van RLS. Deze omvatten:
- Olanzapine
- Haloperidol
- Fenothiazine
- Lithium
- Prochlorperazine
Er zijn een handvol andere medicijnklassen en specifieke medicijnen die ook tot RLS kunnen leiden, zoals:
- Antihistaminica: Veel voorkomende bronnen zijn medicijnen tegen verkoudheid en allergieën, zoals Benadryl (difenhydramine).
- Opioïden: Pijnstillers zoals tramadol kunnen de aandoening verergeren, maar langerwerkende middelen kunnen in feite een effectieve behandeling zijn voor hardnekkige symptomen.
- Levothyroxine: Gebruikt om hypothyreoïdie te behandelen, het kan de symptomen verergeren.
- Metoclopramide: Vaak voorgeschreven als medicijn tegen misselijkheid, is het een dopamine-agonist.
- Sinemet: Deze behandeling van Parkinson, beschikbaar als het generieke levodopa / carbidopa, beïnvloedt de dopaminegehalten en kan tot augmentatie leiden.
Als wordt vermoed dat de symptomen het gevolg zijn van een bijwerking van een medicijn, is het belangrijk om veranderingen in de medicatie met een zorgverlener te bespreken. In sommige gevallen kan het nodig zijn om de dosering af te bouwen als onderdeel van het stoppen om extra problemen te voorkomen.
Een woord van Verywell
Het is belangrijk dat iemand die RLS-symptomen ervaart, mogelijk wordt getest en een diagnose krijgt voordat hij probeert het te behandelen. Dit vereist mogelijk evaluatie door een door de raad gecertificeerde slaaparts en laboratoriumwerk, zoals een serum-ferritine-niveau.
Als wordt vastgesteld dat er een onderliggende voedingstekort aanwezig is, moet dit worden gecorrigeerd voordat met andere medicatie wordt gestart. Als de symptomen aanhouden, kan het nodig zijn om RLS-medicatie zoals dopamine-agonisten te gebruiken voor verlichting. Gelukkig is verbetering doorgaans mogelijk, ongeacht de onderliggende oorzaak.
Als de symptomen hinderlijk zijn, vraag dan deskundig advies om veilige en duurzame behandelingen te garanderen die de kwaliteit van leven op lange termijn kunnen verbeteren.